Prace budowlane i konserwatorskie.

Już w latach 40-stych XX wieku zlikwidowano śmigi, układ przeniesienia napędu i wyposażenia w maszyny oraz urządzenia młyńskie. Trzon wiatraka użytkowany jako magazyn. Zniszczony został odbudowany z inicjatywy Muzeum Ziemi Złotowskiej. W latach 1975 – 1978 odbudowano dach i przeprowadzono remont stropów, schodów i stolarki okiennej. W wiatraku urządzono magazyn muzealny. Na początku lat 90-tych muzeum zrezygnowało z użytkowania magazynu, a wiatrak przekazano gminie Złotów.

W 1996 roku wiatrak został kupiony przez Lucjana Budnika gospodarza na pobliskich polach. Brak programu użytkowania zabytkowego obiektu.

Historia obiektu.

Pierwsza informacja o istnieniu wiatraka w pochodzi z 1308 roku, i dotyczy wiatraka w Kobylinie (obecnie
woj. leszczyńskie). Obok młynów wodnych wiatraki stanowiły przez kilka wieków jedyne przedsiębiorstwa wiejskie (przetwórstwa zbożowego)
o napędzie mechanicznym. Najpopularniejszym a zarazem najstarszym typem wiatraka był koźlak – drewniana budowla, obracana wokół osi, na
nieruchomym koźle co umożliwiało nastawienie skrzydeł pod wiatr. Wiatraki o innej konstrukcji zaczęły pojawiać się na terenach Polski dopiero w
ostatnim dziesięcioleciu XVIII wieku. Był to tzw. holender – murowany, nieruchomy budynek, którego dach obracał się wraz ze skrzydłami. W połowie XIX w. pojawiły się tzw. paltrakii – wiatraki, których budynek obraca się na kolistej szynie wbudowanej w fundament.

Wiatrak typu Holender w Dzierzążenku został zbudowany w 1905 roku. Eksploatowany zgodnie z przeznaczeniem do 1945 roku. Przejęty jako mienie
poniemieckie przez wiele lat wykorzystywany był prze Gminną Spółdzielnię ze Złotowa jako magazyn paszy i zboża, W latach 60-tych pożar zniszczył część
stropów i dach. Niszczejącą budowlę przejęła gmina Złotów.

W . latach 1975-1977 przeprowadzono remont kapitalny trzonu, stropów i pokrycia dachu. Projekt remontu opracował inż. A. Moczyński. Projekt
uwzględniał też odbudowę śmigów i układu napędowego. w odremontowanym trzonie urządzono magazyny Muzeum Ziemi Złotowskiej.

W 1996 roku wiatrak został kupiony od gminy Złotów przez Lucjana Budnika. W trzonie urządzony jest warsztat i magazyn części do naprawy maszyn rolniczych.

Opis ( sytuacja, materiał i konstrukcja, rzut, bryła, elewacje, wnętrze, wyposażenie, instalacje ).

Sytuacja. Wiatrak położony jest na północ od miejscowości Złotów, na terenach wsi Dzierzążenko, która posiada bardzo rozproszoną zabudowę. Zespół składający się z budynków gospodarczych (stodoła, chlew, warsztat z garażem, budynku mieszkalnego i wiatraka typu Holender płożony jest w odległości ok. 200 m na północny-wschód od drogi Złotów – Lędyczek. Lokalizacja zespołu związana była z warunkami terenowymi odpowiadającymi lokalizacji młyna wietrznego. Jest to najwyżej położony punkt w okolicy (stok wzgórza o wysokości 151,2 m npm Krn.)

Materiał i konstrukcja: Trzon posadowiony jest na pierścieniowej ławie fundamentowej, która murowana jest z kamienia łamanego i cegły. Ściany murowane z cegły w układzie blokowym i wiązane zaprawą cementowo-wapienną, od zewnątrz nieotynkowane. Grubość ścian zmienna na wysokości od 78 cm w przyziemiu do 52 cm w głowicy trzonu.
Trzon podzielony stropami na cztery kondygnacje. Stropy drewniane. Podstawę nośną stropów stanowią po dwa podciągi wykonane z krawędziaków o wymiarach 24 x 32 cm, które zakotwione są murach trzonu na głębokość 40 cm.

Końcówki podciągów zaizolowane są papą. Na podciągach ułożone są belki poprzeczne z krawędziaków 26 x 26 cm na pierwszym piętrze i 20 x 20 cm na pozostałych w rozstawie co 70 i 80 cm (w zależności od kondygnacji). Podłoga z dyli o grubości 4 cm łączonych na pióro. Posadzka parteru wykonana jest jako betonowa wylewka na izolacji ze styropianu i
papy. Komunikacja pionowa prowadzona jednobiegowymi schodami policzkowymi. Konstrukcja dachu opiera się na zachowanym pierścieniu obrotowym z listwą zębatą służąca do obrotu konstrukcji dachowej. Konstrukcja składa się z murłaty, układu krokwiowego o kształcie elipsoidy. Strzałka dachu wynosi 1,49 m. Krokwie wykonane są z krawędziaków 6 x 14 m o nachyleniu murłaty 250. Pokrycie dachu z dwóch warstw papy na lepiku na pokładzie z desek grubości 22 mm. Stolarka okienna drewniana, surowa lakierowana. Okna pojedyncze. W przyziemiu okna dodatkowo zabezpieczone stalowymi kratami.

Plan: Budynek założony na planie koła o średnicy w przyziemiu: wewnętrznej – 10,76 m, zewnętrznej 12,30 m. W przyziemiu dwa otwory wejściowe, wrota o szerokości po 2,00 m i wysokości 2,00 m.

Bryła: Obiekt o bryle w formie ściętego stożka walcowego o. zmiennej średnicy na wysokości. W przyziemiu średnica 12,30 m, na wysokości | kondygnacji – 9,95 m, III kondygnacji – 9,15 m. Wysokość ścian trzonu 12,89 m. Całkowita wysokość wiatraka z namiotowym dachem wynosi 15,10 m. Trzon podzielony stropami na cztery kondygnacje o wysokościach: | – 3,82 m, II – 2,81 m, III – 2,40 m, IV-2,16 m.

Elewacja: Trzon wiatraka o jednorodnej fakturze ścian zewnętrznych murowanych z cegły, spoinowanych. Cegła
częściowo zmurszała. Na każdej kondygnacji cztery, symetrycznie rozmieszczone otwory okienne z nadprożami
odcinkowymi. Wielkość otworów okiennych zróżnicowana w zależności od kondygnacji. Na I kondygnacji okna o
szerokości 1,00 m i wysokości 1,63 m, Il kondygnacji – 1,15 i 0,75 m, a na poddaszu 0,98 i 0,75 m. Ściany wewnętrzne trzonu niestarannie tynkowane.

Wyposażenie: W trzonie całkowity brak wyposażenia młyńskiego.

Instalacje: Instalacja elektryczna – skrzynka rozdzielcza zainstalowana jest na ścianie zewnętrznej trzonu wiatraka.